Tak powstawały Koluszki (cz. 2)
1 kwietnia 1949 r. Koluszki otrzymały prawa miejskie. Nawiązując do tego wydarzenia, prezentujemy Państwu krótką historię naszego miasta, którą opracował radny Adrian Kut, członek Stowarzyszenia Historia Koluszek
FORMOWANIE SAMORZĄDU MIASTA W 1945 R.
Około południa z inicjatywy Włodzimierza Mikołajewskiego zwołano zebranie mieszkańców, na które przybyło 45 osób: Giżycki Józef, Hański Artur, Huciński Franciszek, Kaczuba Stanisław, Karasiński Zenon, Karasiński Jan, Miazek Stefan, Kibilski Władysław, Karnawalski Józef, Czumakiewicz Jan, Wierzbicki Zygmunt, Winkiel Stefan, Duklewski Leonard, Radwański Józef, Banaszkowski Bronisław, Czekało Józef, Łącki Antoni, Łącki Franciszek, Pabiniak Stanisław, Jaciubek Antoni, Wawrzonowski Stefan, Więckiewicz Józef, Szumski Henryk, Michalak Jan, Sońta Leon, Schatz Czesław, Patyk Stanisław, Wawrzonowski Stanisław, Widawski Wiktor, Wierzbicki Antoni, Widawski Henryk, Wojciechowski Edmund, Wira Józef, Kapuściński Marian, Pabjańczyk Antoni, Witkowski Antoni, Kwiatkowski Jan, Mikołajewski Włodzimierz, Gumulak Mateusz, Soska Antoni, Środa Zygmunt, Drewicz Antoni, Nadolska Waleria, Waszczykowski Stanisław i Głowacki Edward. Utworzono na nim Komitet Obywatelski Miasta Koluszki, Mikołajewskiego powołano na przewodniczącego zebrania i powierzono mu stanowisko tymczasowego burmistrza. Dla sprawnego działania komitetu ustanowiono następujące sekcje:
• Sekcja Administracyjna – przewodniczący Józef Giżycki,
• Sekcja Aprowizacyjna – przewodniczący Józef Więckiewicz,
• Sekcja Bezpieczeństwa – przewodniczący Franciszek Huciński,
• Sekcja Opieki społecznej – przewodniczący Bronisław Banaszkowski,
• Sekcja Oświaty – przewodniczący Piotr Strzelec.
Wydano odezwę do mieszkańców Koluszek, w której informowano o powstaniu Komitetu Obywatelskiego w celu utrzymania ładu i porządku publicznego na terenie miasta. Zabroniono samosądów i porachunków osobistych. Obwieszczono także powołanie Milicji Obywatelskiej (w dokumentach nazywaną też Milicją Narodową). Następnego dnia, 19 stycznia 1945 r., Sekcja Administracyjna powołała Adama Stęplewskiego na zastępcę burmistrza. Powołano także sołtysów i podsołtysów dla koluszkowskich gromad:
Koluszki Kolonia:
Oliński Stefan – sołtys
Winkiel Stefan – podsołtys
Borwański Roman Stefan – podsołtys
Katarzynów Nowy:
Lewandowski Jan – sołtys
Markiewicz Władysław – podsołtys
Żakowice Nowe:
Bączyk (Bończyk) Stanisław – sołtys
Giżewski Stanisław – podsołtys
Felicjanów Nowy:
Kowalewski Władysław – sołtys
Ambroziński Jan – podsołtys
Koluszki Stare:
Witczak Stefan – sołtys
Wojdal Stanisław – podsołtys
Kowalszczyzna:
Wojdal Antoni – sołtys
Guska Andrzej – podsołtys
Tego dnia utworzono również Komitet Miejski Polskiej Partii Robotniczej, której tymczasowym sekretarzem został Artur Hański. W nocy z 21 na 22 stycznia 1945 roku koluszkowska Milicja Obywatelska odparła atak podjęty przez luźne grupy rozbitków Wehrmachtu, które wyszły z okolicznych lasów.
Ze względu na duży skład Komitetu Obywatelskiego nie miał on możliwości skutecznego wydawania miejscowych przepisów. 23 stycznia 1945 r. na wniosek Sekretarza Gminy Andrzeja Wochny, z przewodniczących oraz sekretarzy wszystkich sekcji Komitetu Obywatelskiego postanowiono utworzyć Komitet Uchwałodawczy miasta Koluszki, który automatycznie stał się pierwszą w historii Koluszek radą miejską. Pierwsze posiedzenie Komitetu Uchwałodawczego miasta Koluszki odbyło się 24 stycznia 1945 roku. Z protokołu czerpiemy informacje na temat obsady stanowisk:
• Burmistrz – Włodzimierz Mikołajewski
• Sekretarz Zarządu Miejskiego – Andrzej Wochna
• Członkowie Komitetu Uchwałodawczego miasta Koluszki: Stęplewski Adam, Huciński Franciszek, Więckiewicz Józef, Giżycki Józef, Bauer Adam, Łącki Antoni, Banaszkowski Bronisław, Rogowski Edmund, Czumakiewicz Jan, Kapuściński Marian.
30 stycznia 1945 roku ma miejsce 2. posiedzenie Komitetu Uchwałodawczego, na którym burmistrz Włodzimierz Mikołajewski składa rezygnację z urzędu spowodowaną otrzymaniem stanowiska w Banku Gospodarstwa Krajowego w Łodzi. Stanowisko Tymczasowego Burmistrza obejmuje Adam Stęplewski, dotychczasowy wiceburmistrz. Również na tym posiedzeniu pełnomocnik Rządu Tymczasowego RP na powiat Brzeziński – Antoni Tomczak próbował przywrócić przedwojenną administrację, ponieważ po wojnie odrzucano wszelkie zmiany poczynione przez okupanta. Zgromadzeni na zebraniu stanowczo odrzucili propozycję pełnomocnika uznając, że Koluszki są miastem.
Na 4. Nadzwyczajnym posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej 3 lutego 1945 roku wystosowano Memoriał do Pełnomocnika Rządu Tymczasowego RP na miasto Łódź i województwo łódzkie – Kazimierza Mijala. Delegacja wyjechała do Łodzi jeszcze tego samego dnia wioząc poniższy memoriał:
Kazimierz Mijal zarządzeniem z 5 lutego 1945 roku polecił utrzymać dotychczasową organizację administracji do czasu podjęcia decyzji przez Ministerstwo Administracji Publicznej. Decyzja ta została przyjęta w Koluszkach z wielkim entuzjazmem. Choć nie nadawała praw miejskich, to uważano, że jest to poparcie ze strony władz w aspiracjach umiastowienia Koluszek.
29 stycznia 1945 roku uruchomiono Gimnazjum (przedwojenne Gimnazjum i Liceum PMS), którego kierownikiem został Aleksander Szatkowski będący dyrektorem tej szkoły działającej w ramach tajnego nauczania w czasie okupacji. 10 lutego 1945 r. szkoła została przejęta na własność miasta. Lokale szkół powszechnych zajmowane były przez wojsko, budynek Szkoły Powszechnej nr 2 został zwolniony przed 16 lutego i rozpoczęto wówczas zapisy dzieci do szkoły, którą otworzono 19 lutego 1945 r. Szkołę Powszechną nr 1 postanowiono otworzyć tymczasowo w budynku przy ul. Brzezińskiej 32 i stało się to dnia 17 lutego 1945 r. 30 czerwca rozpoczęto remont budynku przy ul. Brzezińskiej 23, gdzie szkoła się przeniosła 1 września 1945 r.
W lutym 1945 r. rozpatrywano możliwość przejęcia przez miasto mleczarni, Spółdzielni Rolniczo – Handlowej, tartaków, cegielni i młyna w Koluszkach. Ostatecznie zdecydowano się wówczas jedynie na wprowadzenie kontroli ze strony miasta oraz przedstawicieli miasta do zarządów tych firm. 12 marca Spółdzielni „Społem” przekazano majątek po niemieckiej spółdzielni towarowej w Koluszkach. Również tego dnia Miejska Rada Narodowa rozpoczęła starania o przejęcie poniemieckiego kina na własność miasta. 18 marca 1945 r. uchwalono dni targowe: we wtorki każdego tygodnia na starym rynku (przy ul. Rynek w Kowalszczyźnie) oraz w piątki na rynku przygotowywanym w zachodniej części miasta. Ponadto ustanowiono jarmarki na bydło we wtorki.
12 marca 1945 roku odbyły się wybory do Zarządu Miejskiego. Burmistrzem został wybrany Andrzej Stęplewski (pełniący funkcję tymczasowego burmistrza od 30 stycznia) , wiceburmistrzem wybrano Bronisława Banaszkowskiego, a do zarządu weszli jeszcze członkowie: Zenon Karasiński, Kazimierz Możdżeń, Edward Głowacki i Jan Dawidowski. Tego dnia po raz pierwszy nadano tytuł Honorowego Obywatela w Koluszkach. Na wniosek Artura Hańskiego jednogłośnie tytuł ten nadano Włodzimierzowi Mikołajewskiemu. 7 kwietnia Koluszki przystąpiły do Związku Miast Rzeczypospolitej Polskiej.
12 maja 1945 roku delegacja z Koluszek w składzie: Bronisław Banaszkowski, Andrzej Wochna, Włodzimierz Mikołajewski oraz Stanisław Kaczuba, udała się bezpośrednio do Ministra Administracji Publicznej z memoriałem w sprawie uznania miastowości Koluszek.
4 czerwca 1945 roku na wniosek Edwarda Głowackiego postanowiono utworzyć Łaźnię Miejską w budynku po przedwojennej Szkole Powszechnej nr 1 przy ul. Towarowej. Doraźny szpital w Koluszkach został przekształcony w Ośrodek Zdrowia, którego kierownictwo objął dr Z. Wall. Rozpoczęto prace nad powstaniem Izby Chorych oraz Żłobka Miejskiego. 18 czerwca 1945 roku Powiatowa Rada Narodowa wydała uchwałę, w której popierała roszczenia miejskie Koluszek.
18 listopada 1945 roku odbyły się wybory do Zarządu Miejskiego w Koluszkach. Burmistrzem został Bronisław Banaszkowski urodzony 13 sierpnia 1906 r. zamieszkały przy ul. Teatralnej 13. Wiceburmistrzem wybrano Stanisława Schmidta urodzonego 3 maja 1895 r. zamieszkałego przy ul. Wigury 5. Członkami zarządu miejskiego zostali: Jan Maruszewski, Leon Sońta, Jan Dawidowski oraz Zenon Karasiński.
11 grudnia Gminna Rada Narodowa w Gałkówku wyłączyła ze swojej gminy: Koluszki Kolonię, Koluszki Stare i Żakowice Nowe „do nowo tworzącego się miasta Koluszki”. Na przełomie 1945 i 1946 roku Wydział Odbudowy Urzędu Wojewódzkiego przystąpił do wykonania planów pomiaru i zabudowania miasta Koluszek. Całkowity koszt wynosił 300 000 zł, z czego miasto musiało pokryć 1/3 kosztów. 5 stycznia 1946 roku Koluszki dysponując jedynie 10 000 złotych na ten cel, zaciągają 90 000 zł pożyczki.
Adrian Kut
Stowarzyszenie Historia Koluszek