„Ojczyzna w potrzebie”. Opocznianie na frontach wojny polsko – bolszewickiej W 102. rocznicę Bitwy Warszawskiej
Dla rządzących w Rosji bolszewików Polska stanowić miała „czerwony pomost”, dzięki któremu rewolucja komunistyczna dotrze do krajów Europy Zachodniej. Zajęcie terenów na zachód od Bugu dawało bolszewikom możliwość realizacji idei likwidacji państw narodowych i powstania wspólnoty komunistycznej. Wojna przeciwko sowieckiej dyktaturze była dla Polski nie tylko walką w obronie niepodległości, demokracji parlamentarnej i chrześcijańskich wartości. Bitwa Warszawska zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę i zatrzymała marsz rewolucji bolszewickiej na Europę Zachodnią
Ambasador brytyjski w Polsce lord Edgar Vincent D’Abernon tak pisał: „Współczesna historia cywilizacji zna mało wydarzeń posiadających znaczenie większe od bitwy pod Warszawą w roku 1920. Nie zna zaś ani jednego, które by było mniej docenione… Gdyby bitwa pod Warszawą zakończyła się zwycięstwem bolszewików, nastąpiłby punkt zwrotny w dziejach Europy, nie ulega bowiem wątpliwości, iż z upadkiem Warszawy środkowa Europa stanęłaby otworem dla propagandy komunistycznej i dla sowieckiej inwazji (…). w roku 1920 Europę zbawiła Polska”. Bitwa warszawska została uznana za 18 decydującą bitwę w dziejach świata.
Dzięki ogromnemu wysiłkowi i determinacji społeczeństwa polskiego udało się przed 100 laty obronić niepodległość Polski. Swój udział w tym dziele mieli również mieszkańcy Opoczyńskiego. Byli to zarówno poborowi, którzy w lutym, lipcu, wrześniu 1920 r. byli kierowani, w większości, do jednostek 2. Pułku Piechoty Legionów i 26. Pułku Piechoty (jednostki te weszły w skład 2. Dywizji Piechoty Legionów i 7. Dywizji Piechoty) oraz ochotnicy, w różnym wieku, nawet harcerze, którzy zasilili Armię Ochotniczą.
W lutym 1919 r. w Opocznie powstał Powiatowy Patronat dla Rekruta, z którego wyłoniono komisję finansową. Jej zadaniem było zbieranie darowizn w gotówce na rzecz armii. W jej skład weszli – Roman Klimkiewicz, Rudolf Chrząstowski, ks. Walenty Starzomski, Gustaw Bąkowski, Jan Reinstein, Jan (?) Stachowicz. Nadzór nad zbiórką darów w naturze oraz odzieży dla rekrutów powierzono Komitetowi Opieki nad Żołnierzami, którego przewodniczącą była Karolina Kunklowa. Wkrótce wystosowano odezwę do społeczeństwa ‘”Spełniły się marzenia ojców naszych! Za dni kilkanaście dziesiątki tysięcy synów Polski zapełnią szeregi armii, która już nie za cudze sprawy przelewać będzie krew swoją, jeno w obronie sprawy polskiej, w obronie granic Rzeczpospolitej(…) Dowiedźmy, że w każdym z nas bije serce Polaka, która gdy Rzeczpospolita jest w potrzebie nie zna granic swojej ofiarności”.
10 lipca 1920 r. utworzono w Opocznie Opoczyński Komitet Obywatelski, do którego zadań należało m.in. prowadzenie szerokiej akcji uświadamiającej w społeczeństwie, informowanie o powołaniu Armii Ochotniczej i apelowanie o wstępowanie w jej szeregi, zabezpieczenie bytu rodzinom tych, którzy zgłosili się na ochotnika do armii, zbieranie ofiar pieniężnych i w naturze, zorganizowanie dobrowolnego opodatkowania się wszystkich mieszkańców na rzecz rodzin ochotników, zaopatrzenie idących na front ochotników w odzież, broń i amunicję.
W lipcu 1920 r. w momencie największego zagrożenia Ojczyzny powołana została Rada Obrony Państwa. Zgodnie z zaleceniami władz centralnych administracja państwowa przystąpiła do organizowania komitetów w podległym terenie. 18 lipca 1920 r. Powołano Powiatowy Komitet Obrony Państwa, Miejski Komitet Obrony Państwa w Opocznie oraz 23 komitetów powiatowych.
„(…) Apel Rady Obrony Państwa wzywający cały naród do akcji obrony przed najazdem bolszewickim znalazł we wszystkich kołach ludności powiatu Opoczyńskiego wojew. Kieleckiego żywy oddźwięk a zrozumienie grożącego niebezpieczeństwa było bodźcem do wytężonej pracy i ofiarności na rzecz akcji obrony Państwa (…) Społeczeństwo w chwili stanowczej zdobyło się na wysiłek bardzo znaczny powołując do życia szereg nowych instytucji względnie przystosowując już istniejące do zadań chwili bieżącej i prowadząc przy ich pomocy ofiarną pracę mającą na celu współdziałanie z Rządem i Armią w akcji obrony Państwa” (fragment sprawozdania Powiatowego Komitetu Obrony Państwa w Opocznie).
W Opoczyńskim z dużym oddźwiękiem spotkały się apele o zasilanie szeregów Armii Ochotniczej. Trudno oszacować ile osób wstąpiło w jej szeregi. Wiadomo, że tylko w dniach 15 i 22 lipca z Opoczna na front wyjechało około 300 ochotników. Wśród nich był ówczesny burmistrz Opoczna Stefan Janas ur.17 stycznia 1876 r., który chcąc dać przykład innym zgłosił się do wojska. Stefan Janas nie powrócił z wojny a miejsce jego pochówku jest nieznane. Wśród ochotników był również młodziutki 16 – letni Ludwik Plater z Białaczowa, Stefan Dembiński z Borkowic (za udział w wojnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari) Jerzy Bąkowski z Kraśnicy, wówczas student Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Z Opoczna na wojnę wyruszyli m.in. Lucjan Rusinowicz, Franciszek Tokarski, Stanisław Konaszewski, Franciszek Kołodziejczyk, Stanisław Badowski, Józef Madej z Gorzałkowa oraz Kazimierz Król z Mniszkowa. W krwawych walkach o Warszawę walczył m.in. Ignacy Kośka urodzony 28 grudnia 1898 r. Pięciu jego braci odbyło zasadniczą służbę wojskową, a Ignacy, jako szósty syn, w wieku 17 lat zgłosił się do armii na ochotnika. W 1918 został zawodowym wojskowym w stopniu st. sierżanta. Był żołnierzem 30. Pułku Strzelców Kaniowskich stacjonujących w Warszawskiej Cytadeli. Za odwagę i bohaterstwo podczas bitwy pod Bilską Wolą 24 lipca 1920 r. został odznaczony Krzyżem Walecznych. 15 i 16 sierpnia 1920 r. pułk wsławił się brawurowym wtargnięciem do Radzymina zajętego przez wojska rosyjskie. Wśród Opocznian walczących w 1920 r. znalazł się również żołnierz „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera. Był nim bombardier Ludwik Sygut ur. w 1893 r. mieszkaniec Januszewic i Opoczna. W 1915 r. został wcielony do armii rosyjskiej. Po 1917 r. znalazł się w obozie jenieckim we Włoszech. 10 kwietnia 1919 r. zgłosił się do wojska jako ochotnik. Został przydzielony do 2 Pułku Artylerii Polowej. Z obozu La Mandrida di Chivasso pułk wyruszył do Francji Po reorganizacji wszedł w skład 7 Dywizji Strzelców armii gen. Hallera. Pułk ten walczył na Podolu, brał udział w wyprawie kijowskiej, wsławił się walkami z 1 Armią Konną Budionnego m.in. w bitwie pod Brodami i Beresteczkiem, bronił kierunku warszawskiego, by w końcowym okresie wojny polsko-bolszewickiej toczyć zwycięskie boje na Wołyniu i Podolu. Ludwik Sygut został odznaczony Medalem Pamiątkowym wojny 1919 – 1921. Nietuzinkową postacią był ks. Jan Zieja ur. w 1897 r. w Ossie (leżącej w ówczesnym powiecie opoczyńskim). Polski duchowny, działacz społeczny, tłumacz, publicysta i pisarz religijny, żołnierz wojny z 1920, żołnierz Września 1939, kapelan Szarych Szeregów i AK. Uczestnik powstania warszawskiego, działacz opozycji demokratycznej w PRL, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”. W 1919 r. ukończył seminarium duchowne w Sandomierzu i otrzymał święcenia kapłańskie. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 zgłosił się na ochotnika do wojska jako kapelan. Służbę tę pełnił w 8. Pułku Piechoty Legionów, który w wojnie polsko-bolszewickiej od 16 maja do 26 września 1920 roku brał udział w walkach pod Dokszycami, Pokostem, Żyżniewem, Cybulkami oraz w decydującej dla polskiego zwycięstwa bitwie nad Niemnem. Zmarł w 1991 r. w Warszawie w wieku 94 lat. Jego nietuzinkowy i bogaty życiorys stał się tematem filmu „Zieja” w reżyserii R. Glińskiego z 2020 r.
Aktywny udział w walce o granice odrodzonej Polski wzięły również kobiety-ochotniczki. Walczyły w obronie Lwowa, Wilna oraz w Warszawie gdzie w lipcu 1920 r. powstał kobiecy batalion liniowy. Ochotniczki służyły szeregach piechoty, kawalerii, artylerii, służbie sanitarnej, intendenturze oraz w wywiadzie. Przez oddziały Ochotniczej Legii Kobiet przeszło około 10 tys. Polek-ochotniczek. Jedną z nich była Helena Kierska ur.1900, która w wieku 18 lat pojechała jako ochotniczka do Lwowa by bronić go przed bolszewikami. Swoje późniejsze życie związała z ziemią opoczyńską.
Opocznian broniących „Ojczyznę w potrzebie” w 1920 r. było wielu. W niektórych rodzinach zachowały się nieliczne pamiątki po nich, w niektórych opowieści o dziadkach, pradziadkach walczących z bolszewikami. Niestety najczęściej nie znamy dokładnie ich wojennych ścieżek. Często nie wiadomo, gdzie zginęli, czy mają swój grób, ale pozostają w pamięci.
O Opocznianach walczących o niepodległą Polskę przypomina Pomnik Nieznanego Żołnierza, zwany też pomnikiem poległych powiatu opoczyńskiego znajdujący się na placu Zamkowym 1. Został ufundowany w 1928 r. dla upamiętnienia Polaków walczących w latach 1914 -1920 o niepodległość Polski. Został uroczyście odsłonięty i poświęcony 11 listopada 1928 r. w 10-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę. Organem budującym pomnik był Wydział Powiatowy na czele ze starostą K. Kossobudzkim. Pierwotnie projekt zakładał umieszczenie na pomniku nazwisk Opocznian poległych w walce o wolność. Dane o poległych, na skutek zarządzenia Starostwa dostarczyły urzędy gminne a dane o poległych z Opoczna ustalano na podstawie posiadanych wiadomości (metryk zgonu i urzędowych zawiadomień władz wojskowych) ale zrezygnowano z tego projektu ze względu na niemożliwość ustalenia wszystkich nazwisk. Pomnik projektował inżynier Nejman, pracownik starostwa opoczyńskiego. W okresie międzywojennym pod pomnikiem odbywały się patriotyczne uroczystości szczególnie związane z obchodami odzyskania przez Polskę niepodległości.
Autor tekstu: Lidia Świątek-Nowicka – Muzeum Regionalne w Opocznie
Źródła – W cieniu czerwonej zarazy. W 90 rocznicę bitwy warszawskiej 1920 r. pod. red. T. Matuszaka, ”Ziemia Opoczyńska”, R. 1919 r., materiały ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Opocznie.
No i co z tego. Wnuki patriotów walczących z bolszewicką zarazą nie mają teraz pracy i muszą emigrować za granicę za chlebem. Zaś wnuki kolaborantów komunistycznych są teraz elitami demokratycznymi na urzędach i u władzy. Przewrotność losu czy chichot historii?