Czy bazylika w Studziannie zasługuje na tytuł „Pomnik Historii”?
Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 105 zabytkom. Na terenie województwa łódzkiego zaledwie cztery obiekty mogą się takim tytułem poszczycić. Są to: Bazylika Katedralna w Łowiczu, wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego w Łodzi, zespół opactwa Cystersów w Sulejowie oraz zespół pałacowo-ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny w Nieborowie i Arkadii.
Art. 15 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami stanowi, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice.
O tym, że jest to szczególny tytuł świadczy fakt, że na przestrzeni 25 lat otrzymało go zaledwie 105 obiektów. Oprócz tych wymienionych powyżej, które są nam terytorialnie najbliższe na liście są prawdziwi giganci jak np. Kraków – historyczny zespół miasta, Kalwaria Zebrzydowska, Łańcut – zespół zamkowo-parkowy, Wieliczka – kopalnia soli, itp.
Bazylika w Studziannie to jeden z najważniejszych, jeśli nie najważniejszy zabytek Ziemi Opoczyńskiej. Już sam fakt, że przysługuje sanktuarium w Studziannie honorowy tytuł nadawany przez Papieża (basilica minor) świadczy to tym, że jest to miejsce wyjątkowe pod względem historycznym, kulturowym jak i społecznym. Wszak taki tytuł Papież nadaje obiektom sakralnym, które cieszą się szczególnym uznaniem wśród wiernych. Jak wynika przytoczonego powyżej przepisu, tytuł „Pomnik Historii” nadaje się obiektom o szczególnej wartości dla kultury.
Od ponad 350 lat sanktuarium w Studziannie skupia uwagę wielkich postaci, które swoim życiem zapisały piękne karty historii. Począwszy od Jan III Sobieskiego, a na Janie Pawle II skończywszy. Po drodze, mamy pisarzy, poetów, malarzy takich jak: Wespazjan Kochowski, Teofil Lenartowicz, Julian Tuwim, Władysław Reymont, Adam Swach, którzy piórem i pędzlem część swojego talentu poświęcili Studziannie. Jakby tego było mało bazylika w Studziannie była także gwiazdą filmową. Zobaczymy ją w legendarnych filmach takich jak: Jak rozpętałem II wojnę światową, Czterej Pancernych i Pies, Hubal. Architektonicznie uważana jest za perełkę baroku dojrzałego, a sympatyczne słowa ironii mówią, że nie trzeba jechać do Włoch by zobaczyć najlepsze wzorce włoskiej architektury sakralnej – wystarczy przyjechać do Studzianny. Czy to wystarczy, aby uznać bazylikę w Studziannie za obiekt o szczególnej wartości dla kultury? Czy warto o taki tytuł się w ogóle starać?
Z pewnością. Proces starania się o tytuł „Pomnik Historii” jest jednak niezwykle trudny i czasochłonny. Trzeba zgromadzić wiele tomów akt, które potwierdzą „szczególną wartość dla kultury”. Warto jednak takie ryzyko podjąć. W 2024 r. przypadnie 350 rocznica osadzenia Filipinów w Studziannie. Gdyby udało się taką procedurą do tego czasu przeprowadzić to Filipini mieliby piękny prezent na swój jubileusz, a region zyskał by obiekt wyróżniony tytułem „Pomnik Historii”.
Warto przy tej okazji zauważyć jeszcze jedną rzecz. Tytuł „Pomnik Historii” ma nie tylko prestiżowy, ale i materialny wymiar. Prócz wyróżnienia wśród innych zabytków obiekty z takim tytułem mają pierwszeństwo w przyznaniu dotacji na renowację. Jak widać za kawałek tabliczki z logo „Pomnik Historii”, którą widać na naszym zdjęciu idzie nie tylko prestiż, ale także wymierna korzyść w postaci uprzywilejowania w dostępności do środków finansowych.