Ossa – najbardziej „wędrująca” miejscowość w Polsce
Nasz portal definiuje się jak portal z pogranicza województw, których granice na przestrzeni dekad zmieniały się wielokrotnie. Chyba nie ma lepszej miejscowości niż Ossa (gmina Odrzywół), aby udowodnić tą tezę
Dziś Ossa to miejscowość leżąca na skraju województwa mazowieckiego w Gminie Odrzywół przez którą przebiega droga krajowa nr 48. Od znaku oznaczającego początek miejscowości do granicy województwa mazowieckiego jest niewiele ponad 1km. Przez miejscowość nie przebiega rzeka, która zazwyczaj trwale wyznacza granice, więc nic dziwnego, że na przestrzeni dziejów Ossa, leżąc na ziemi, która nie ma naturalnych przeszkód wielokrotnie zmieniała swoją przynależność administracyjną. Jest taka anegdota związana z wybitnym polskim matematykiem z tzw. szkoły lwowskiej Hugo Steinhausem. W ankiecie na pytanie ile razy przekraczał granicę Związku Radzieckiego odpowiedział następująco: To granica przekraczała mnie. To samo o osobie mogą powiedzieć mieszkańcy Ossy. Na pytanie, ile razy przekraczali granicę województwa mogą odpowiedzieć, że to granica przekraczała ich, ale po kolei…
W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Ossa jest wymieniana jako gmina leżąca w powiecie opoczyńskim (parafia Odrzywół). Sąd i poczta właściwe dla Ossy znajdowały się w Drzewicy. Zasięg terytorialny gminy obejmował m.in. miejscowość Brudzewice. Powiat opoczyński należał wówczas do Guberni Radomskiej. Patrząc z dzisiejszej perspektywy to mieszkańcy ówczesnej gminy Ossa żyli i załatwiali sprawy na terenie dzisiejszych trzech gmin: Poświętne, Drzewica, Odrzywół i dwóch województw: łódzkiego i mazowieckiego. Postanowieniem z 24 października 1869, ogłoszone 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239) przyłączono do Ossy pozbawiony praw miejskich Odrzywół. Ks. Jan Wiśniewski w „Dekanacie Opoczyńskim” wskazuje zniesienie dochodów propinacyjnych oraz zawyżone daniny dworskie jako przyczyny upadku Odrzywołu. Z tęsknotą wspominano czasy, w których Odrzywół dzierżawili księżą Filipini, ponieważ nie pobierali od mieszczan opłat z propinacyi. Józef Kolasiński, ówczesny burmistrz Odrzywołu nie krył emocji: „z powodu takich zdzierstw i nadużyć miasto do upadku przyjść musiało”, ale wróćmy do Ossy.
Rok 1918 r. przyniósł Polsce długo oczekiwaną niepodległość, a co za nią idzie nowe struktury administracyjne kraju. Województwo kieleckie zostało utworzone 14 sierpnia 1919 na podstawie ustawy tymczasowej o organizacji władz administracyjnych II instancji. Stolicą województwa były Kielce, a województwo dzieliło się na 16 powiatów – jednym z nich był opoczyński wraz z gminą Ossa. Taki stan rzeczy nie trwał długo. Już dwie dekady później, na mocy ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zmianie granic województw: białostockiego, kieleckiego, lubelskiego, łódzkiego i warszawskiego powiat opoczyński został „przekazany” do województwa łódzkiego. Ustawa weszła w życie 1 kwietnia 1939 r., a więc na pół roku przed wybuchem II wojny światowej.
Chyba nikogo nie trzeba przekonywać, że II wojna światowa położyła kres wszelkim podziałom administracyjnym II RP. Ossa nie „nacieszyła się” przynależnością do województwa łódzkiego także po wojnie. Już 1950 r., na mocy ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa, powiat opoczyński, a wraz z nim gmina Ossa „powróciła” do województwa kieleckiego. Co ciekawe, nadal do gminy Ossa należała miejscowość Brudzewice. Była to jednak ostatnia zmiana przynależności terytorialnej Ossy w randze gminy.
Na mocy ustawy z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych zniesiono gminy, a powołano gromady. Miało to na celu zwiększenie udziału chłopów w rządzeniu Państwem, a także poprawę warunków bytowych – przynajmniej teoretycznie takie założenia wskazywano w preambule do ustawy. Oczywiście, Rady Narodowe były wzorowane na rozwiązaniach obowiązujących w Związku Radzieckim i niewiele miały wspólnego z bezpośrednią demokracją. I tak Gmina Ossa stała się Gromadą Ossa, tracąc niewątpliwie wiele, ponieważ Gromada Ossa składała się zaledwie z Ossy, Kolonii Ossy i Stanisławowa. Brudzewice, które do niedawna były częścią gminy Ossa stanowiły już odrębną gromadę.
Kolejną ważną zmianę terytorialną dla Ossy przyniosła następna wielka reforma administracyjna kraju z 1972 r. przeprowadzona na mocy ustawy z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. Czytając tą ustawę słychać chichot historii, ponieważ z preambuły ustawy wynika, że za zmianą gromad w gminy przemawiały dosłownie te same przesłanki, które decydowały o wprowadzeniu… gromad. Mieszkańcom Ossy nie było jednak do śmiechu. Ossa już nie odzyskała statusu gminy, „oddając” go na rzecz Odrzywołu. Mieszkańcy Ossy od 1 stycznia 1973 r. stali się więc mieszkańcami Gminy Odrzywół.
Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw Gmina Odrzywół, a wraz z nią i Ossa trafiła do województwa radomskiego. W nim przeżyła prawie ćwierć wieku kiedy to wielka reforma administracyjna kraju z 1999 r. przyniosła stan trwający aż do dnia dzisiejszego. Ossa nadal była częścią gminy Odrzywół, który wszedł w skład Powiatu Przysuskiego, ale wraz z nim stała się już częścią województwa mazowieckiego.
Jadąc drogą krajową nr 48 przez miejscowość Ossa chyba mało kto zdaje sobie sprawę, że porusza się przez teren miejscowości, która nie zmieniając swojego położenia była częścią czterech województw: łódzkiego, kieleckiego, radomskiego i mazowieckiego. Mieszkańcy Ossy mają więc prawo mówić za przytoczonym powyżej wybitnym matematykiem, że to nie oni przekraczali granicę, ale granica przekraczała ich.